مبانی هنجارهای اجتماعی 2
چکیده :
یک نظام فرهنگی زمانی صبغه وجودی به خود می گیرد که واجد نظامهای اعتقادی، ارزشی و هنجاری باشد ؛ بنابراین، اگر بتوانیم شاخصه‌های این نظامها را به دست آوریم، ساختار فرهنگی مد نظر قرآن کریم نیز مشخص می گردد . این نظامات عبارتند از : 1. نظام باورها و اهداف مشترک انسانی 2. نظام ارزشی مشترک 3. نظام هنجاری مشترک
متن :
ب) نظام ارزشی مشترک
در نظام فرهنگی اهمیت نظام ارزشی کمتر از نظام اعتقادی نیست ، زیرا اولاً تدبیر امور، تحت نظارت نظام ارزشی صورت می گیرد، ثانیاً باورها در ارزشها تجلّی پیدا می کند و در هنجارها و نمادها آشکار می شود.
به موازات باورهایی که در پست قبلی با عنوان مبانی هنجارهای اجتماعی 1 اشاره شد، از منظر قرآن کریم، نظام ارزشی جامعه باید مبتنی بر ایمان باشد؛ زیرا به باور برخی منشأ ارزشهای رایج در جامعه، ایمان است.
بارزترین ویژگی نظام ارزشی مورد نظر قرآن، علاوه بر ابتنای بر ایمان، ناظر به چگونگی ایجاد روابط مطلوب اجتماعی است؛ به همین دلیل، وقتی قرآن از ارزشهای مدنظر خویش سخن می گوید، به اصولی مانند امانتداری و وفای به عهد اشاره می کند که بدون توجه به آنها امکان ایجاد جامعه منسجم و همبسته بعید می نماید.
وقتی قرآن کریم خیانت در امانت را به منزلۀ خیانت به خدا و رسولش تلقی می کند و می فرماید: یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لاتَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَماناتِکمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (انفال/27) در حقیقت، این واقعیت اجتماعی را گوشزد می کند که انسجام اجتماعی، نیاز اعتماد اجتماعی است؛ بنابراین، در صورتی که خیانت و نفاق در جامعه فراگیر شود و به عنوان ضدّ ارزش در جامعه حاکم شود، انسجام اجتماعی که محصول کارکردهای نظام فرهنگی است نیز از بین می رود. همچنین وقتی می فرماید: وَالَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعُونَ (مؤمنون /8)، باز هم بر اصول امانتداری و وفای به عهد تکیه می کند و شالوده انسجام روابط اجتماعی را بر این اصول استـوار می‌سازد.
بنابراین، از منظر قرآن، نظام ارزشی تنها در صورتی کارکرد مطلوب دارد که انسجام مطلوب اجتماعی را به دنبال داشته باشد و این امر نیز تنها زمانی محقق می شود که نظام ارزشی موجود در جامعه مبتنی بر ایمان، اصول امانتداری و وفای به عهد باشد.
منبع : بخشی از مقاله ی دکتر محمد رضا آقایی و نصرالله نظری به نام مبانی و ساختار نظام فرهنگی از منظر قرآن کریم .
